درباره سندلوس :

بعضیا گمان میکنن که سندلوس یک نوع سنگ هستش؛ درصورتیکه اینجوری نیست و درواقع سندلوس ترکیب یک نوع رزین ومواد پلاستیکی خاص و صنعتی بوده که با فرمول خاص و روش‌های شیمیایی توسط بشر تولید میشه.

چیزی که ما امروزه با نام سندلوس (sandeloos) میشناسیم در طی سالیان دراز اسامی متفاوت و تجاری مختلفی داشته. گفته میشه که فاتوران (Faturan)، نام ماده ای ترکیبی طبیعی از کهربا و رزین های طبیعی دیگه ای هستش که اولین بار توسط یک شیمی دان عرب با اسم فتورن، طی قرون 17 تا 19 میلادی در خاورمیانه ساخته شده و بخصوص به عنوان مهره هایی برای مسلمانان کاربرد زیادی داشت.

وی داخل کارگاهش قصد داشت تکه براده هایی که در هنگام تراش سنگ کهربا به دور انداخته میشدند رو ذوب و آغشته با مواد طبیعی چون مصطکی (صمغ زرد درختچه پسته)، کندر، کلوفن (صمغ درخت صنوبر) و یا روغن تربانتین (شیره درخت کاج) کرده و یک ماده طبیعی و ابتکاری برای مهره هاش درست کنه که این مهره ها با رنگهای قرمز و زرد بودند.

چند نمونه کامبُلوی (Komboloi) در موزه تاریخ طبیعی آتن وجود داره که قدمت اونها به سال 1821 میلادی برمیگرده و از فاتوران یا سندلوس طبیعی ساخته شده. کامبُلوی نوعی مهره برای تسبیح که در یونان و قبرس استفاده ای غیر مذهبی و بعضا ابزاری برای مدیتیشن بود. متاسفانه فرمول تهیه این ماده نیز گم شده.

بعضیا باور دارن که این داستان از سال 1987 به بعد ساخته شده و در واقع فاتوران نیز ترکیبی از رزین مصنوعی بِیک لایت است.

در سال 1900 میلادی ورود ماده های ساختگی از رزین مصنوعی کم کم جای خودشون رو به نوع طبیعیش دادن.

انواع اولیه رزین های پلاستیکی :

• سلولوئید  celluloid : نوعی پلاستیک طبیعی از پیروکسین و کافور که در سال های قبل 1900 بوده است.
• بِیک لایت  Bakelite : نوعی پلاستيك‌ ساخته‌ شده‌ از فرمالدئيد و فنول و مقاوم‌ در برابر حرارت و فشار.
• کتالین  Catalin : مشابه رزین بِیک لایت ولی با ظاهر و رنگهایی جذاب تر.

بِیک لایت (Bakelite) توسط دکتر لئو و تیم شیمیدان خودش در سال 1989 اختراع شد. ولی این مواد نسبت به رزین های سلولوئیدی مقاوم تر، ارزان تر، گرماسخت (در مقابل گرما سخت میشوند) و قابل قالب گیری بوده و همچنین کاملا مشابه رزین های طبیعی قبل از خود بودند. نوع شفاف جواهری بِیک لایت نیز وجود داره که برای کلکسیونر ها بسیار ارزشمنده. نوع سلولوئیدی قبل از بِیک لایت وجود داشته که هم خطرناک و هم قابل اشتعال است.

احتمالا توی بازار تسبیح های سندلوس اینو شنیدین که میگن توی آلمان شخصی به نام Traun و پسرش نام اصلی “فتورن” رو حفظ کرده و تولیدات انبوهشون رو تحت برندی با همین نام آغاز کردن. رزین های مصنوعی ساخته شده از ترکیبات فنول – فرمالدهید بِیک لایت بود و از آنها برای تولید مهره استفاده میشد. آنها در قرن بیستم این روش را توسعه و تا سال 1940 از آن تولید کردند تا آنجایی که طی جنگ جهانی دوم و هنگامی که نیاز به مواد اولیه به شدت بالا رفته بود، متوقف شد. گفته میشه که نمونه هایی از ترکیب این ماده با شیشه هم بخصوص در طی جنگ جهانی دوم تولید میشد.

به همین دلیله که مهره های سندلوس های آلمانی قدیمی امروزه بسیار کمیاب و تسبیح های ساخته شده از اونها کمیاب تر هستن. ظاهرا این مهره ها به ترکیه تحت نام سندلوس صادر میشدند.

امروزه مهره هایی از این جنس با عنوان تسبیح سندلوس آلمانی اصل بین مسلمانان بسیار خواهان داره و قیمت اونها درواقع بر اساس قدمتشون همانند عتیقه جات هستش.

در حقیقت مهره های ساخته شده از جنس بِیک لایت یک ترکیب پلیمری از فنول و فرمالدوئید هستند که از اولین نمونه های تولید شده پلاستیک بوده توسط دکتر Leo Baekeland بلژیکی اختراع شده. هر دو ماده بسیار سمی و خطرناک هستند و علاوه بر هزینه بالای تولید، در چرخه بازیافت پلاستیک هم مشکل آفرین اند. بنابراین اکیدا توصیه میشه که سندلوس های قدیمی از این جنس رو داخل دهانتون قرار ندین!

به همین دلیله که امروزه سندلوس ها رو با فرمول های جدید و غیر خطرناک تولید میکنند. بنابراین مطلبی که در بعضی از وبسایت ها منتشر کرده اند و گفته اند جنس سندلوس اصل آلمانی و قدیمی از صمغ نوعی درخت هستش، اشتباه است. اگر صمغ درخت بگیریم میشود کُپال یا کهربا… .

ترکیه اولین وارد کننده رزین بِیک لایت (Bakelite) آلمانی در سالهای 1909 تا 1911 میلادی در خاورمیانه بود که ابتدا از این جنس برای ساخت دستگیره اثاث خانه و کمد استفاده شد. خیلی زود ترکیه ای ها فهمیدند که حکاکی روی این مواد رزین آسان و تراش و تبدیل آنها به مهره های تسبیح برای عبادت کنندگان بخصوص مسلمانان بسیار جذاب و سود آور است. درواقع آنها سندلوس های رزینی مصنوعی آلمانی رو جایگزین کهربا که تا کنون استفاده میشد کردند. هر استادکار نسخه سری خودش را برای آغشته کردن این نوع مواد با انواع مایعات و روغن ها و حتی حرارت دهی برای تغییر شیمیایی و فیزیکی و تولید مواد محصولاتی جذاب را داشت. در هرصورت اونها این مهره ها رو با نام تجاری سندلوس به کشورهای مسلمان از جمله ایران صادر کرده و میکنند.

قیمت سندلوس درواقع بستگی به قدمت اون داره، یعنی سندلوس هیچوقت از نظر فیزیکی گرانبها نیست و نمیتونه در رده سنگهای قیمتی جایی داشته باشه.

گفته میشود یکی از گرانترین نوع های سندلوس طبیعی از جنس فتورن، نوع طلایی اون هستش که در جواهرآلات و یا حلقه استفاده میشه و از ترکیب گرده یا فلز طلا به صورت ذوب با فتورن است.

یکی از نادرترین انواع مهره هایی از این جنس، با عنوان "فتورن جریان مذابی طلایی  Golden Lava Flow Faturan"  خوانده میشود. فرآیند هزینه بر تولید آن که از ذوب کردن طلا و ترکیبی پیچیده با فتورن است، آن را بسیار نادر و گران قیمت کرده که نتیجه کار شبیه مذاب آتشفشان است.

نمونه های بِیک لایت و کتالین نیز از انواع دیگر مهره های سندلوسی هستند که نوع قدیمی اونها  کمتر دیده شده و هزینه اونها برای ساخت یک تسبیح گرونتر تمام میشه. در کشورهای خارجی هم اولین اشیا یا مهره های کلکسیونی ساخته شده از اولین پلاستیک های مصنوعی بِیک لایت و یا … بسته به قدیمی تر بودنشون قیمت های متفاوتی دارند.

در مورد تشخیص قدمت راهی جز بررسی کارشناس حرفه ای نیست. مهمترین روش تشخیص پلاستیک بیک لایت بررسی ضریب شکست نقطه ای اون هستش که حدود 1.63 است. همچنین بررسی فلورسانس آن در طول موج بلند، وزن مخصوص و طیف سنجی های مادون قرمز همراه ATR  و بررسی قله های طیف های بدست آمده است.

ولی نکات اولیه ای وجود داره که با کمک اونها حداقل بشه جنس بِیک لایت اصلی رو از سندلوس های بدل و پلاستیکی معمولی تشخیص داد:

1. آزمایش بو : وقتیکه مهره های تسبیح های سندلوسی از جنس بِیک لایت رو به همدیگه مالش بدین تا داغ بشن، به علت وجود ترکیب شیمیایی فرمالدئید در این نوع پلاستیک، بوی فرمالدوئید به مشامتون میرسه. این عطر همیشگیه و راحت ترین روش تشخیص اصل بودن اون هستش. این آزمایش رو میتونین توی آب داغ هم انجام بدین و فرمالدوئید آزاد شده از پلاستیک توی آب داغ راحت تر به مشام میرسه.

2. آزمایش چشمی : با ذره ببین خش های روی مهره ها و لبه اونها رو با دقت نگاه کنین. سندلوس های اصلی و قدیمی معمولا مانند پلاستیک های ریخته گری جدید صاف و بی عیب نیستند. گاهی حس شما میتونه به کمک شما در این قضیه بیاد.

3. آزمایش وزن : سندلوس های بِیک لایت از دیگر نوع پلاستیک های مشابه خود سنگین تر هستند. بنابراین هنگام خرید تسبیح سندلوس یک نمونه پلاستیکی سبک معمولی و بدلی همراه خود داشته باشید تا با مشابه آن نمونه مقایسه و سندلوس اصل از این جنس را راحت تر تشخیص دهید.

4. آزمایش ماده پاک کننده : اگر یک پارچه نخی آغشته به ماده پاک کننده 409 Formula رو روی قسمتی از پلاستیک بِیک لایت بکشین، پارچه زرد میشه. اگر آن مهره لاک سطحی زده شده باشد، معمولا توی این تست مشخص میشه.

همچنین ماده پولیش کننده فلزات Simichrome هم روش خوبیه برای این آزمایش که همین نتیجه رو داره. البته این تست در سندلوس های سیاه کاربردی نداره و بایستی از روش های دیگه استفاده کنین.

5. آزمایش صدا : وقتی دو مهره سندلوسی بِیک لایت را به هم میزنین، صدای تقریبا عمیقی میدن. البته این آزمایش کمی تجربه میخاد و بایستی عملی روی نوع های متفاوتی انجام بدین تا بتونین نمونه های اصل رو از فیک تشخیص بدین.

6. آزمایش سوزن داغ : سندلوس اصلی از جنس بِیک لایت، به علت مقاوم بودن در برابر حرارت، شعله ور نمیشه (یا حداقل خیلی دیرتر آتش میگیره).

بنابراین میتونین از یک میله داغ کمک بگیرین چونکه سوزن داغ شده خطرناکه و برخی سندلوس های پلاستیکی از جنس سلولوئیدی میتونن سریع و براحتی آتش بگیرن و شعله ور بشن.

جا داره خدمتتون عرض کنم که بعضا دیده میشه که خواص درمانی برای تسبیح های سندلوس عنوان میشه. در صورتیکه داشتن خواص درمانی برای پلاستیک، توهمی بیش نیست.

برخی منابع:  https://www.thesprucecrafts.com/ways-to-identify-bakelite-148495

سندلوس کهنه :

در کل سندلوس کهنه از نظر ارزش و جذابیت، بالاتر از نمونه‌های جدیدتر قرار داره و در برخی موارد به دلیل قدمت و ویژگی‌های ظاهریش، مورد توجه خاصی قرار می‌ گیره. امکان نداره که افرادی که کلکسیونی از تسبیح سندلوس دارن، سندلوس کهنه تو کلکسیونشون نداشته باشن.